سرکوب کردن سرکشان

به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «دیار آفتاب» هر روز یک حکمت از نهج‌البلاغه امیرالمومنین علی (ع) را می‌خوانیم.

و من کلام له (علیه السلام) لما أشیر علیه بألّا یتبع طلحة و الزبیر و لا یرصد لهما القتال و فیه یبین عن صفته بأنه (علیه السلام) لا یُخدَع:
وَ اللَّهِ لَا أَکُونُ کَالضَّبُعِ تَنَامُ عَلَی طُولِ اللَّدْمِ حَتَّی یَصِلَ إِلَیْهَا طَالِبُهَا وَ یَخْتِلَهَا رَاصِدُهَا، وَ لَکِنِّی أَضْرِبُ بِالْمُقْبِلِ إِلَی الْحَقِّ الْمُدْبِرَ عَنْهُ وَ بِالسَّامِعِ الْمُطِیعِ الْعَاصِیَ الْمُرِیبَ أَبَداً حَتَّی یَأْتِیَ عَلَیَّ یَوْمِی. فَوَاللَّهِ مَا زِلْتُ مَدْفُوعاً عَنْ حَقِّی مُسْتَأْثَراً عَلَیَّ مُنْذُ قَبَضَ اللَّهُ نَبِیَّهُ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ سَلَّمَ) حَتَّی یَوْمِ النَاسِ هَذَا.

معنی:

به خدا سوگند من همچون کفتار نیستم که با ضربات آرام و ملایم (در برابر لانه‌اش) به خواب می‌رود تا صیّاد به او می‌رسد و دشمنی که در کمین اوست غافلگیرش می‌کند (ولی من غافلگیر نمی‌شوم)؛ بلکه (با هوشیاری تمام، مراقب مخالفان هستم) و با شمشیر برنده هواداران حق، برکسانی که به حق پشت کرده‌اند می‌کوبم و با دستیاری فرمانبرداران مطیع با عاصیان ناباور می‌جنگم؛ و این روش همیشگی من است تا روزی زندگی‌ام پایان گیرد!
به خدا سوگند! از زمان وفات پیامبر تا امروز همواره از حقّم بازداشته شده‌ام و دیگران را که هرگز همسان من نبودند بر من مقدّم داشته‌اند!

شرح:

و من کلام له علیه السّلام لمّا اشیر علیه بالّا یتبع طلحة و الزبیر و لا یرصد لهما القتال و فیه یبین عن صفته بأنه علیه السّلام لا یخدع:
این خطبه در زمانی از امام(ع) صادر شد که بعضی به آن حضرت پیشنهاد کردند طلحه و زبیر را دنبال نکند و آماده نبرد با آنان نشود، در این سخن، امام این ویژگی خود را که هرگز فریب نمی‌خورد و غافلگیر نمی‌شود بیان می‌دارد.
خطبه در یک نگاه:
هنگامی که «طلحه» و «زبیر» پیمان شکنی کردند و با «عایشه» به «بصره» آمدند و آنجا را در زیر سلطه خود قرار دادند، بعضی معتقد بودند که امام با آنها درگیر نشود، آنها را به حال خود رها سازد و پایه‌های خلافت را محکم کند، چیزی نمی‌گذرد که آنان تسلیم می‌شوند.
امام در آغاز این کلام با صراحت می‌گوید که این یک اشتباه بزرگ است و من هرگز دست روی دست نمی‌گذارم تا دشمن نیرومند شود و مرا غافلگیر کند! سپس در جمله دیگری تصمیم قاطع خود را در جنگ با آنان با استفاده از نیروی وفادارش بیان می‌کند و تصریح می‌فرماید که این روش من تا پایان عمر خواهد بود.
سرانجام در آخرین جمله به این حقیقت اشاره می‌کند که این مخالفتها تازگی ندارد از آن روز که پیامبر اسلام(ص) رحلت فرمود این مخالفتها شروع شد و هنوز ادامه دارد.

در برابر دشمن نباید غافلگیر شد!
امام در پاسخ کسانی که پیشنهاد عدم تعقیب «طلحه» و «زبیر» پیمان شکن را می‌کردند، می‌فرماید: «به خدا سوگند من همچون کفتار نیستم که با ضربات آرام و ملایم (در برابر لانه‌اش) به خواب می‌رود تا صیّاد به او می‌رسد و دشمنی که در کمین اوست غافلگیرش می‌کند!» (وَاللهِ لا اَکُونُ کَالضَّبُعِ(۲) تَنامُ عَلی طُولِ اللَدْمِ (۳)، حَتّی یَصِلَ اِلَیْها طالِبُها، وَ یَخْتِلَها (۴) راصِدُها (۵) ).
این ضرب المثل از آن جا پیدا شده است که معروف است کفتار حیوان ابلهی است و به آسانی می‌توان او را شکار کرد؛ به این ترتیب که صیّاد آهسته با ته پای خود یا قطعه سنگ یا چوبدستی به در لانه کفتار می‌زند و او به خواب می‌رود سپس او را به راحتی صید می‌کند.
در این جا افسانه‌هایی نیز ساخته شده، از جمله این که صیّاد آرام و آهسته می‌گوید: ای کفتار! در خانه‌ات آرام گیر و بخواب و این سخن را چند بار تکرار می‌کند. او هم به انتهای لانه‌اش می‌رود و می‌خوابد و می‌گوید: کفتار در خانه نیست، کفتار خوابیده است. سپس در خواب فرو می‌رود و صیّاد وارد لانه او می‌شود و با طناب می‌بندد و بیرون می‌برد و به همین جهت کسانی را که در برابر دشمن به راحتی غافلگیر می‌شوند به کفتار تشبیه می‌کنند.
واقعیّتهای تاریخی آن زمان نشان می‌دهد که پیشنهاد عدم تعقیب «طلحه» و «زبیر» بسیار ساده لوحانه بود؛ چرا که نقشه این بود که آنها «بصره» و سپس «کوفه» را در اختیار خود بگیرند و «معاویه» با آنها بیعت کند و در «شام» از مردم نیز برای آنان بیعت بگیرد و به این ترتیب بخشهای عمده جهان اسلام در اختیار جاه طلبان پیمان شکن قرار گیرد و تنها مدینه در دست «علی» (علیه السلام) بماند.
آنها با تکیه بر شعار خونخواهی «عثمان» روز به روز مردم را به هیجان بیشتر فرا می‌خواندند و تدریجاً این شعار که قاتل «عثمان»، «علی» (علیه السلام) است را در میان مردم پخش می‌کردند و مردم ناآگاه را بر ضدّ امام می‌شوراندند.
واضح است که اگر «امیرمؤمنان علی» (علیه السلام) با سرعت، ابتکار عمل را در دست نمی‌گرفت نقشه منافقان به زودی عملی می‌شد و همان گونه که می‌دانید با آن سرعت عمل که امام در پیش گرفت نخستین توطئه و تلاش جدایی طلبان را در نطفه خاموش ساخت و به آسانی «بصره» و «کوفه» و تمام عراق را نجات داد و اگر برنامه امام در مورد ظالمان «شام» با مخالفت بعضی از یاران ناآگاه روبه رو نمی‌شد به خوبی «شام» نیز از شرّ ظالمان نجات می‌یافت و پاکسازی می‌شد و جهان اسلام یکپارچه در اختیار آن حضرت قرار می‌گرفت ولی متأسفانه – همان گونه که در ذیل خطبه «شقشقیّه» بیان شد – جهل و ناآگاهی و لجاجت در برابر فریب و نیرنگ دشمن، کار خود را کرد و جنگ با «شامیان» در آستانه پیروزی کامل، متوقّف گشت.
سپس در ادامه این سخن امام به نکته دیگری می‌پردازد که گفتار اوّلش را با آن تکمیل می‌کند، می‌فرماید: «من نه تنها غافلگیر نمی‌شوم بلکه با هوشیاری تمام مراقب مخالفان هستم و ابتکار عمل را از دست نمی‌دهم و با شمشیر برنده هواداران حق، بر کسانی که به حق پشت کرده‌اند نبرد می‌کنم و با دستیاری فرمانبرداران مطیع با عاصیان ناباور می‌جنگم؛ و این روش همیشگی من است تا روزی که زندگی‌ام پایان گیرد!» (وَلکِنّی اَضْرِبُ بِالْمُقْبِلِ اِلَی الْحَقِّ الْمُدْبِرَ عَنْهُ، وَ بِالسّامِعِ الْمُطیعِ الْعاصِیَ الْمُریبَ اَبَداً، حَتّی یَاْتی عَلَیَ یَوْمی).
بدیهی است در یک جامعه، همواره همه مردم طالب حق نیستند؛ گروهی بی‌ایمان یا سست ایمان و هواپرست و جاه طلب وجود دارند که وجود یک پیشوای عالم و عادل را مزاحم منافع نامشروع خود می‌بینند و دست به تحریکات می‌زنند و از حربه‌های فریب و نیرنگ و دروغ و تهمت و شایعه پراکنی بهره می‌گیرند. پیشوایان آگاه و بیدار باید به این گونه افراد مهلت ندهند همانند یک عضو فاسد سرطانی، آنها را از پیکر جامعه جدا سازند و نابود کنند؛ و در صورتی که خطرشان شدید نباشد آنها را محدود کنند؛ و همیشه هواداران حق و مطیعان گوش بر فرمان، سلاح برنده‌ای برای در هم کوبیدن این گروهند.
امام(ع) در سوّمین و آخرین نکته از سخن خود اضافه می‌کند که این کار شکنیها برای من تازگی ندارد: «به خدا سوگند از زمان وفات پیامبر(ص) تا امروز همواره از حقّم باز داشته شده‌ام و دیگران را بر من مقدّم داشته‌اند!» (فو الله ما زِلتُ مدفوعاً عن حقّی، مستأثراً علی، منذ قبض الله نبیه صلی الله علیه و آله و سلم حتی یوم الناس هذا).
اشاره به این که کار «طلحه» و «زیر» یک مسئله تازه نیست؛ حلقه‌ای است از یک جریان مستمر، که از روز وفات پیامبر(ص) شروع شد و هنوز هم ادامه دارد.
تعبیر به «مدفوعاً» و «مستأثراً» اشاره به مقاومتی است که دشمن پیوسته در مقابل امام (علیه السلام) داشته و او را عقب می‌زده و دیگران را بر روی مقدّم می‌نموده است چرا که تحمّل عدل و داد او را نمی‌کرده و یا نسبت به فضایل او رشک می‌ورزیده است.
تعبیر به (حَتّی یَوْمِ النّاسِ هذا) – با توجه به اضافه روز به مردم – ممکن است اشاره به این باشد که آن روز که تنها بودم حقّم را گرفتند و امروز هم که مردم با اصرار تمام با من بیعت کرده‌اند باز گروهی به مخالفت پرداخته‌اند، در حالی که اگر بر مسند خلافت ظاهری هم بنشینم باز حقّ من برتر و بالاتر از اینهاست!
قابل توجّه این که در کلامی از «امیرمؤمنان علی» (علیه السلام) که مرحوم «شیخ مفید» در «ارشاد» آورده است چنین می‌خوانیم:
«هذا طَلْحَةُ وَ الزُّبَیْرُ لَیْسا مِنْ اَهْلِ النُّبُوَّةِ وَ لا مِنْ ذُرّیَّةِ الرَّسُولِ (صلی الله علیه وآله وسلم) حینَ رَاَیا اَنَّ اللهَ قَدْ رَدَّ عَلَیْنا حَقَّنا بَعْدَ اَعْصُر فَلَمْ یَصْبِرا حَوْلا واحِداً وَ لا شَهْراً کامِلا حَتّی وثَبا عَلی دَأبِ الماضینَ قَبْلَهُما لِیَذْهَبا بِحَقّی وَ یُفَرِقا جَماعَةَ الْمُسْلِمینَ عَنّی؛ این «طلحه» و «زبیر» با این که نه از خاندان نبوتّند و نه از فرزندان رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم)، هنگامی که دیدند خداوند حقّ ما را بعد از سالها به ما باز گردانده حتّی یک سال، بلکه یک ماه کامل صبر نکردند! و برخاستند و همان روش گذشتگان را در پیش گرفتند که حقّ مرا از میان ببرند و جماعت مسلمین را از گرد من پراکنده سازند»! (۶)

انتهای خبر/