به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «دیار آفتاب» حسین معافی مدرس دانشگاه و پژوهشگر هوش مصنوعی در یادداشتی نوشت: ظهور هوش مصنوعی (AI)، به ویژه ابزارهای مولد (Generative AI) مانند ChatGPT، انقلابی آرام اما عمیق را در آموزش آغاز کرده است. این فناوری، ستون فقرات مدل سنتی معلمی، یعنی «انتقال مستقیم اطلاعات»، را به چالش می‌کشد. در گذشته، معلم منبع اصلی دانش بود، اما امروز دانش‌آموزان با یک فرمان ساده، به حجم عظیمی از اطلاعات دسترسی دارند. این تغییر، بحران نیست؛ یک فرصت بزرگ است.  

با برون‌سپاری وظایف تکراری به AI، نقش معلم از یک «مدرس» (Instructor/Lecturer) که صرفاً محتوا را ارائه می‌دهد، به یک «مربی» (Coach/Mentor) تغییر می‌یابد. مربی کسی است که نه فقط چه چیزی را آموزش می‌دهد، بلکه بر چگونه یاد گرفتن، چگونه فکر کردن و چگونه انسان بهتری شدن تمرکز می‌کند. هوش مصنوعی بسیاری از وظایف وقت‌گیر معلمان، از جمله نمره‌دهی خودکار آزمون‌ها، طراحی طرح درس‌های پایه، و جمع‌آوری داده‌های پیشرفت دانش‌آموزان را بر عهده می‌گیرد.

این امر، زمان آزاد شده‌ای را برای معلم فراهم می‌کند تا به قلب وظیفه خود یعنی تربیت و تعامل بازگردد. پیش از این، طراحی مسیر یادگیری مجزا برای هر دانش‌آموز در یک کلاس ۳۰ نفره، غیرممکن بود. اما سیستم‌های یادگیری تطبیقی مبتنی بر AI، با تحلیل دقیق نقاط قوت، ضعف، سرعت و سبک یادگیری هر فرد، محتوا و تمرین‌ها را در لحظه تنظیم می‌کنند.  

معلم دیگر نیازی ندارد برای همه دانش‌آموزان یکسان تدریس کند؛ بلکه می‌تواند بر تحلیل گزارش‌های AI تمرکز کند و فقط در نقاط حساس مداخله کند. این قابلیت، امکان شخصی‌سازی در مقیاس بزرگ را فراهم می‌آورد.

هنگامی که AI به عنوان دستیار عمل می‌کند و بار انتقال اطلاعات را برمی‌دارد، معلم می‌تواند تمرکز خود را به ابعاد حیاتی اما کمتر مورد توجه آموزش معطوف کند؛ یعنی پرورش تفکر انتقادی و خلاقیت. در عصر AI، دانش، به سادگی قابل تولید و بازتولید است. ارزش واقعی در توانایی پرسیدن سؤالات درست، تجزیه و تحلیل اطلاعات تولیدشده توسط AI و خلق ایده‌های نوآورانه نهفته است. معلم به عنوان مربی، دانش‌آموزان را به چالش می‌کشد تا اطلاعات AI را به سادگی نپذیرند، بلکه منابع را نقد و اعتبار آن را بسنجند و از AI به عنوان همکار فکری، نه میانبر برای تفکر، استفاده کنند.  

حوزه حیاتی دیگر، حمایت اجتماعی-عاطفی (Socio-Emotional Support) است. هیچ الگوریتمی نمی‌تواند جایگزین همدلی، درک و انگیزش انسانی شود. دانش‌آموزان به معلمانی نیاز دارند که بتوانند نیازهای عاطفی و مشکلات زندگی خصوصی آن‌ها را درک کنند، فضایی امن و دلگرم‌کننده برای اشتباه کردن و ریسک‌پذیری در یادگیری فراهم سازند، و هویت و استعدادهای نهفته را کشف و هدایت کنند؛ کاری که تنها با تعامل و ارتباط عمیق انسانی امکان‌پذیر است.  

نقش معلم در این فضا، مربی عملکرد است، نه مدرس محتوا. معلم به جای دیکته کردن، با دانش‌آموزان به صورت فردی یا گروهی کار می‌کند، و به عنوان یک مشوق، حامی و راهنما در پروژه‌های پیچیده و بحث‌های انتقادی عمل می‌نماید. این تغییر، ماهیت کلاس درس را از یک فضای انتقال یک‌طرفه به یک کارگاه فعال فکری تبدیل می‌کند.

برای موفقیت در این تحول، نظام آموزشی و معلمان باید الزامات جدیدی را بپذیرند. اولویت نخست، بازآموزی و توانمندسازی معلمان است. معلمان باید خود به کاربران ماهر AI تبدیل شوند و بدانند چگونه از ابزارهای AI برای شخصی‌سازی آموزش و کاهش کارهای اداری خود استفاده کنند تا زمان مربی‌گری‌شان افزایش یابد. این امر نیازمند دوره‌های تخصصی و زیرساخت‌های فناوری مناسب در مدارس است.  

دوم، مدیریت چالش‌های اخلاقی ضروری است. به عنوان مربی، معلم باید در خط مقدم آموزش مسائل اخلاقی مربوط به هوش مصنوعی باشد، از جمله: حفظ حریم خصوصی داده‌های دانش‌آموزان، مقابله با سوگیری‌های احتمالی در الگوریتم‌ها، و آموزش استفاده مسئولانه از ابزارهای مولد برای جلوگیری از تقلب و وابستگی.  

سوم، هوش مصنوعی پتانسیل پر کردن شکاف‌های آموزشی را دارد. مربی می‌تواند با استفاده از گزارش‌های AI، اطمینان حاصل کند که دانش‌آموزانی که در معرض خطر ترک تحصیل یا عقب‌ماندگی هستند، مداخلات شخصی‌سازی‌شده و فوری را دریافت می‌کنند. این فناوری، آموزش خصوصی با کیفیت را برای همگان در دسترس‌تر می‌سازد و به عدالت آموزشی کمک می‌کند.