چگونه پهلوی‌ها خاک ایران را بخشیدند

این دو دوره با تضعیف نهادهای مردمی، تحقیر فرهنگ بومی و وابسته‌سازی ساختارهای اقتصادی و سیاسی، ریشه بسیاری از مشکلات امروز کشور را شکل دادند؛ از بحران هویت و شکاف اجتماعی گرفته تا بی‌اعتمادی عمومی به ساختارهای رسمی. بازخوانی این تاریخ، نه از سر انتقام، بلکه برای شناخت دقیق ریشه‌های بحران و عبرت‌گیری برای آینده‌ای مستقل، آزاد و مردمی ضروری است.

واگذاری خاک ایران بدون شلیک یک گلوله در دوره رضاخان

محمدجواد یاری در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار گروه سیاسی پایگاه خبری تحلیلی «دیار آفتاب» در رابطه با جنایات رضاخان و رژیم پهلوی گفت: در تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران همواره چالش‌هایی وجود داشته که یکی از مهم‌ترین آن‌ها جنگ شناختی است. 

وی افزود: دشمنان ملت ایران با استفاده از عدم آگاهی مردم و ابزارهایی مانند صدها شبکه ماهواره‌ای و هزاران نیروی فعال سایبری در کشورهای مختلف تلاش کرده‌اند واقعیت‌ها را تحریف کنند. 

استاد دانشگاه آزاد اسلامی اراک بیان کرد: این تحریف واقعیت موجب محاسبات غلط، قضاوت نادرست و تصمیمات اشتباه در میان بخشی از جامعه می‌شود. در نتیجه، برخی افراد تحت تأثیر این تبلیغات حتی رژیم‌هایی مانند پهلوی یا قدرت‌هایی چون انگلستان را خیرخواه جلوه می‌دهند، در حالی که کارنامه آنان آکنده از جنایت و دخالت در سرنوشت ملت ایران است. 

یاری عنوان کرد: برای نمونه، در جنگ‌های جهانی اول و دوم میلیون‌ها ایرانی به واسطه قحطی و بیماری جان باختند و در کنار آن انگلیس بارها بخش‌هایی از خاک ایران را واگذار کرد یا کودتاهایی مانند ۱۲۹۹ و ۱۳۳۲ را علیه ایران سازمان داد.

وی خاطرنشان کرد: حکومت پهلوی ویژگی‌هایی داشت که آن را در میان سایر حکومت‌های سلطنتی ایران متمایز می‌کرد. نخست آنکه برخلاف سلسله‌های پیشین که با جنگ یا رقابت داخلی به قدرت رسیدند، پهلوی‌ها از طریق دخالت مستقیم قدرت‌های خارجی و کودتا به سلطنت دست یافتند. دوم آنکه در دوره آنان برای نخستین بار بخش‌هایی از ایران بدون جنگ از دست رفت.

رژیم پهلوی حکومتی کاملاً دیکتاتوری بود

این کارشناس مسائل سیاسی استان مرکزی اظهار کرد: در عین حال، پهلوی حکومتی کاملاً دیکتاتوری بود که بر پایه اصالت خون و ژن برتر مشروعیت خود را تعریف می‌کرد. محمدرضا پهلوی بارها ملت ایران را تحقیر کرد و آنان را فاقد توانایی تصمیم‌گیری دانست. بنابراین، مردم در سرنوشت خود هیچ نقشی نداشتند و دموکراسی و آزادی به معنای واقعی وجود نداشت.

کارشناس مسائل سیاسی گفت: دوران حکومت پهلوی در ایران، چه در دوره‌ رضاخان و چه در دوره محمدرضا شاه، همواره با انتقادات جدی در زمینه‌ فقدان آزادی‌های سیاسی، وابستگی به قدرت‌های خارجی و نقض گسترده‌ حقوق بشر مواجه بوده است. 

وی افزود: یکی از مهم‌ترین نقدها به این دوره، نبود احزاب واقعی و فضای آزاد سیاسی است. گرچه در ظاهر حزب‌هایی تشکیل شد، اما عملاً جز حزب فرمایشی رستاخیز چیزی به‌عنوان تشکل مستقل وجود نداشت. این وضعیت به‌روشنی یادآور مسابقه‌ای است که تنها یک تیم در آن حاضر است و طبیعتاً رقابتی واقعی شکل نمی‌گیرد.

کارشناس مسائل سیاسی بیان کرد: شخصیت رضاخان، بنیان‌گذار سلسله پهلوی، خود نیز موضوع بحث‌های فراوانی بوده است. در خاطرات و اسناد مختلف آمده که وی پیش از رسیدن به قدرت، به‌عنوان فردی کم‌سواد و وابسته به قزاق‌خانه شناخته می‌شد. حتی برخی منابع خارجی او را فردی «بی‌فرهنگ و خشن» توصیف کرده‌اند. 

یاری عنوان کرد: در دوران محمدرضا شاه نیز وابستگی به قدرت‌های خارجی پررنگ‌تر شد. پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که با دخالت مستقیم آمریکا و انگلیس انجام گرفت، شاه صراحتاً تاج و تخت خود را مدیون حمایت آمریکایی‌ها می‌دانست. 

وی خاطرنشان کرد: خاطرات کارتر، سالیوان و پارسونز نشان می‌دهد که شاه در بسیاری از تصمیمات مهم سیاسی و حتی عزل و نصب نخست‌ وزیران، عملاً تحت نفوذ سفارتخانه‌های آمریکا و انگلیس قرار داشت.
کارشناس مسائل سیاسی اظهار کرد: از جنبه داخلی، کارنامه حقوق بشری پهلوی به‌شدت تاریک توصیف شده است. گزارش‌های سازمان‌های بین‌المللی از شکنجه‌های وحشتناک در زندان‌ها، قطع انگشتان زندانیان، تجاوز به نوامیس آن‌ها و وجود ده‌ها روش شکنجه حکایت دارد. 

یاری افزود: در اواسط دهه 50 میلادی، ایران به‌عنوان یکی از ناقضان اصلی حقوق بشر در مجامع بین‌المللی محکوم شد. آمارها حاکی از آن است که صدها هزار زندانی سیاسی در ساواک تحت فشار و شکنجه قرار گرفتند.

وی گفت: پذیرش کاپیتولاسیون در سال ۱۳۴۳ نیز نمادی آشکار از وابستگی و فقدان استقلال کشور در دوران پهلوی بود. این مصوبه نه‌ تنها استقلال قضایی ایران را نقض کرد؛ بلکه ایرانیان را در برابر اتباع آمریکایی عملاً بی‌اختیار ساخت. ابعاد اقتصادی این وابستگی نیز چشمگیر بود، توافق‌ها با شرکت‌های بین‌المللی نفتی و ساز و کارهای تقسیم درآمدها، سهم واقعی مردم و دولت ایران را در بهره‌برداری از منابع کاهش می‌داد و به نفع منافع خارجی و کنسرسیوم‌ها شکل می‌گرفت. این توازن نابرابر اقتصادی یکی از محورهای اصلی نارضایتی‌های درونی بود. 

کارشناس مسائل سیاسی در پایان تصریح کرد: کارنامه حکومت پهلوی با سه محور اصلی نخست سرکوب آزادی‌ها و فقدان احزاب واقعی؛ دوم وابستگی شدید به بیگانگان و از دست رفتن استقلال و سوم نقض گسترده‌ حقوق بشر مورد نقد قرار می‌گیرد. این سه ویژگی سبب شد که نظام پهلوی در چشم بخش بزرگی از مردم فاقد مشروعیت باشد و نهایتاً در سال ۱۳۵۷ با انقلاب اسلامی سقوط کند.

رضاخان مجری اوامر استعمارگران بود

حجت‌الاسلام والمسلمین سید احمد میرمهدی در گفتگو با خبرنگار گروه سیاسی پایگاه خبری تحلیلی «دیار آفتاب» گفت: سالروز اخراج رضاخان از ایران، یادآور آن است که او نه یک پادشاه مستقل بلکه تنها مجری اوامر استعمارگران بود. انگلیس که او را به قدرت رسانده بود، همان قدرتی بود که در نهایت به سرنگونی و تبعیدش فرمان داد. رضاخان هیچ‌گاه در تصمیمات کلان سیاسی کشور نقش‌آفرین واقعی نبود.

وی افزود: واقعیت تاریخی نشان می‌دهد که بسیاری از اقدامات سرکوبگرانه در دوران پهلوی اول با طراحی و هدایت مستقیم قدرت‌های خارجی صورت می‌گرفت. نمونه بارز این اقدامات، فاجعه خونین مسجد گوهرشاد و سیاست کشف حجاب اجباری بود. در همه این رخدادها رضاخان تنها مجری اوامر مافوق خود بود و استقلالی نداشت.

رئیس حوزه علمیه امام خمینی (ره) اراک بیان کرد: واگذاری بخش‌هایی از خاک ایران مانند کوه آرارات به ترکیه نیز در همین چارچوب باید تحلیل شود. تصمیمات این‌چنینی نه براساس منافع ملی، بلکه در راستای خواست استعمارگران به اجرا گذاشته شد. به همین دلیل، بسیاری از مورخان، رضاخان را «مأمور اجرایی» طرح‌های بیگانگان می‌دانند.

میرمهدی عنوان کرد: به گفته پژوهشگران تاریخ معاصر، حکومت پهلوی نه‌ تنها بومی نبود، بلکه به‌طور کامل وابسته به قدرت‌های خارجی اداره می‌شد. استعمارگران با ایجاد ظاهری از سلطنت، منافع استعماری خود را تأمین می‌کردند و ملت ایران را از حق حاکمیت مستقل محروم می‌ساختند.

وی افزود: محمدرضا پهلوی نیز همانند پدرش، وابستگی تام به آمریکا و انگلیس داشت. آمریکا با تعریف ایران به‌عنوان «جزیره ثبات»، نشان داد که از سلطنت پهلوی برای تحقق اهداف منطقه‌ای خود مطمئن است. در واقع، امنیت منافع واشنگتن بر تمام سیاست‌های داخلی و خارجی شاه اولویت داشت.

رئیس حوزه علمیه امام خمینی (ره) اراک گفت: شاه در سخنرانی‌ها و اقدامات سیاسی همواره نشان می‌داد که دغدغه‌ای جز جلب رضایت آمریکا ندارد. برنامه‌های اقتصادی، نظامی و فرهنگی کشور عملاً تحت هدایت مستشاران آمریکایی تنظیم می‌شد و حکومت بیش از آنکه در خدمت ملت باشد، خدمت‌گزار بیگانگان بود.

میرمهدی تصریح کرد: در این شرایط، مردم ایران هیچ نقشی در تعیین سرنوشت خود نداشتند. فساد گسترده اقتصادی، وابستگی شدید فرهنگی و سرکوب آزادی‌ها از ویژگی‌های اصلی دوران پهلوی دوم بود. این وابستگی روزافزون به آمریکا و انگلیس، بستر خشم عمومی و زمینه‌ساز خیزش انقلابی شد.

وی افزود: ناظران سیاسی آن زمان تأکید داشتند که پهلوی بدون حمایت خارجی حتی یک روز قادر به ادامه حکومت نبود. این تحلیل بعدها با فرار شاه در سال ۵۷ به اثبات رسید، چرا که با قطع حمایت آمریکا، ساختار سلطنت به سرعت فروپاشید.

رئیس حوزه علمیه امام خمینی (ره) اراک اظهار کرد: با وقوع انقلاب اسلامی، سلطه طولانی استعمارگران بر ایران پایان یافت. مردم با رهبری امام خمینی(ره)، دست بیگانگان را از کشور کوتاه کردند و نظامی مبتنی بر استقلال و اراده ملی بنیان گذاشتند. این تحول بزرگ، خشم آمریکا را به اوج رساند.

میرمهدی بیان کرد: انقلاب اسلامی نه‌ تنها ساختار سیاسی ایران را متحول کرد، بلکه معادلات منطقه‌ای را نیز تغییر داد. آمریکا که ایران را «جزیره ثبات» خود می‌دانست، ناگهان یکی از مطمئن‌ترین پایگاه‌هایش را در خاورمیانه از دست داد و به همین دلیل به دشمنی آشکار با انقلاب پرداخت.

وی افزود: اسناد منتشرشده پس از انقلاب نشان می‌دهد که واشنگتن و لندن از همان روزهای نخست، تلاش کردند تا حکومت نوپای اسلامی را تضعیف کنند. از تحمیل جنگ تحمیلی گرفته تا تحریم‌های اقتصادی، همگی بخشی از راهبرد بیگانگان برای بازگرداندن سلطه از دست‌ رفته بود.

رئیس حوزه علمیه امام خمینی (ره) اراک گفت: با این وجود، انقلاب اسلامی توانست در برابر این فشارها مقاومت کند. روح استقلال‌خواهی و اتکای به مردم، رمز پیروزی جمهوری اسلامی در برابر توطئه‌های متعدد دشمنان خارجی و مزدوران داخلی بوده است.

میرمهدی عنوان کرد: امروز نیز تحلیلگران بر این باورند که هر جریان سیاسی یا مسئول دولتی اگر به خواست بیگانگان تن دهد، تفاوتی با رژیم پهلوی ندارد. همان‌طور که رضاخان و فرزندش در خدمت استعمارگران بودند، هرگونه تبعیت از دستورات آمریکا تکرار همان تجربه تلخ است.

وی افزود: ملت ایران بارها در برابر این دخالت‌ها ایستادگی کرده و نشان داده‌اند که حاضر نیستند استقلال خود را معامله کنند. از مقاومت در دوران دفاع مقدس تا ایستادگی در برابر فشارهای اقتصادی اخیر، همه گواه این روحیه استقلال‌طلبانه است.

رئیس حوزه علمیه امام خمینی (ره) اراک تصریح کرد: رمز بقا و موفقیت نظام جمهوری اسلامی در حفظ همین روحیه مقاومت است. تجربه تاریخ نشان داده است که سلطه‌پذیری نتیجه‌ای جز وابستگی و از دست رفتن منابع ملی ندارد و تنها ایستادگی می‌تواند آینده‌ای مستقل را تضمین کند.

میرمهدی در پایان گفت: سالروز اخراج رضاخان تنها یک یادآوری تاریخی نیست؛ بلکه هشداری است به نسل امروز که فریب چهره‌های وابسته و جریان‌های همسو با استعمارگران را نخورند. استقلال و آزادی، بزرگ‌ترین دستاورد انقلاب اسلامی است و باید همچنان پاس داشته شود.

انتهای خبر/