رودکی احیاگر و رهگشای شعر فارسی

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «دیار آفتاب» چهارم دی‌ماه سالروز تولد و بزرگداشت رودکی سمرقندی پدر شعر ادبیات فارسی است.

این شاعر فارسی زبان با سرودن شعرهایی ناب و ماندگار رهگشای شاعران پس از خود شد و دنیای شعر و ادب را با تحولی شگرف روبرو ساخت و سلطان گنج سخن لقب گرفت.

در ادامه در گفتگو با طاهره میرهاشمی عضو هیات‌علمی گروه ادبیات و فارسی دانشگاه اراک به مناسبت بزرگداشت پدر شعر فارسی به گفتگو نشستیم.

دیار آفتاب، رودکی در کجا به دنیا آمد و سرودن شعر را چگونه آغاز کرد؟

میرهاشمی: رودکی یکی از شاعران بزرگ ادبیات فارسی است نام این شاعر در اصل جعفر بن محمد بود و بعدها ابوعبدلله هم خوانده شده است.

رودکی اواخر قرن سوم و دهه‌های آغازین قرن چهارم هجری قمری در روستای بناچه که یکی از نواحی رودک سمرقند است به دنیا آمد. علت اشتهار این شاعر به رودکی هم به دلیل انتصاب به زادگاهش یعنی همون رودک سمرقند است.

با وجود شهرت رودکی سال تولدش در منابع ثبت نشده، ولی پژوهشگران با توجه به سال درگذشت وی که سال ۳۲۹ هجری قمری است و قرائنی که در شعر وی در مورد پیری آمده است، حدس زدند که سال تولدش بین سال‌های ۲۵۰ تا ۲۶۰ هجری قمری بوده گرچه که از دوران کودکی و نوجوانی رودکی اطلاعات زیادی در دست نیست. ولی در برخی منابع اشاره‌هایی به این دوره از زندگی رودکی شده، قدیمی‌ترین منبعی که اشاراتی به دوره کودکی و نوجوانی رودکی داره لباب الالباب عوفی است.

چنانچه که از منابع برمی‌آید بسیار تیزهوش بوده در کودکی قدرت حافظه خوبی هم داشته و در هشت سالگی قرآن را حفظ می‌کند و به شاعری می‌پردازد. صدای خوبی هم داشته؛ بسیار زیبا آواز می‌خوانده و همچنین از فردی به نام بختیار که استاد موسیقی روزگار خود بوده نواختن بربط رو یاد می‌گیرد و در نواختن این ساز بسیار ماهر می‌شود.

میرهاشمی اظهار کرد: درباره نابینا بودن رودکی اختلاف نظر وجود دارد؛ بعضی از پژوهشگران اعتقاد دارند که رودکی به صورت مادرزاد نابینا نبوده، انقدر این تصاویری که در شعر رودکی آمده حسی است که نمی‌توانیم باور کنیم، این تصاویر را شاعری آفریده که از آغاز از نعمت بینایی محروم بوده و اعتقاد دارند که رودکی در اواخر عمرش به دلیل بیماری و یا حتی به خاطر مجازات، او را کور کرده‌اند.

پژوهشگرانی که می‌گویند، رودکی به صورت مادرزاد نابینا بوده اعتقاد دارند این اشعار حسی نتیجه مشاهده مستقیم نیست بلکه با توجه به شناختی که رودکی با زبان عربی داشته از اشعار عربی اقتباس می‌کرده است.

دیار آفتاب، چرا رودکی به پدر شعر فارسی معروف است؟

علت اینکه رودکی را پدر شعر فارسی نامیده‌اند؛ این است که رودکی نخستین کسی است که از او اشعار زیادی باقی مانده است. ما در دوره طاهریان و صفاریان هم شاعرانی داشتیم این‌ها هم اشعاری سروده‌اند اما تعداد شعرهایشان خیلی کم است و شعرهای زیادی از این شاعران باقی نمانده و نکته دوم اینکه اشعاری هم که از این‌ها باقی مانده از نظر زیبایی و استحکام به پای شعر رودکی نمی‌رسد.

رودکی از شاعران بزرگ ادبیات فارسی است و در شاعری قدرت و مهارت کم‌نظیری دارد به خصوص وقتی می‌خواهد به توصیف بپردازد بسیار استادانه عمل می‌کند. تشبیهات و توصیفاتش بسیار لطیف و دقیق است. غزل‌هایی که سروده بعدها مایه رشک و حسرت عنصری شد. چنانکه عنصری می گوید.

دیار آفتاب، رودکی اشعارش را بیشتر در چه قالبی سروده است؟

درباره تعداد ابیات وی گفته‌اند که دیوان عظیمی داشته که ۱۰۰ دفتر بوده و همچنین یک عدد مبالغه آمیز درباره تعداد ابیات آورده شده یک‌میلیون و 300 هزار بیت شعر سروده؛ که امروزه نزدیک به هزار بیت از اشعار رودکی در دست ما است.

 قالب‌هایی که رودکی در اون قالب‌ها به سرودن شعر پرداخته قالب قصیده، قطعه رباعی و مثنوی و غزل است. که البته غزل به مفهوم مصطلح امروزی نیست؛ چون غزل به مفهوم مصطلح امروز از قرن ۶ رواج پیدا کرده و ما در شعر سبک خراسانی غزل به مفهوم رایج امروزی را نداریم. نوعی غزل‌واره است آنچه که در شعر رودکی دیده می‌شود یا همان شعر ملهوف است.

همچنین در تاریخ ادبیات رودکی را مبدا قالب رباعی می‌دانند. نخستین کسی که در زبان فارسی به سرودن رباعی پرداخت و قالب رباعی را ابداع کرد رودکی است. اگر در این قول تاریخی شک کنیم می‌توانیم بگوییم که رودکی جزء نخستین رباعی سرایان ادبیات فارسی است و در رباعی سرایان بعد از خودش تاثیر گذاشته است.

معروف‌ترین و مهم‌ترین اثری که از رودکی در قالب مثنوی نام برده شده و همه منابع آن را به رودکی نسبت دادند کله و دمنه است که البته جز اندکی، ابیات پراکنده چیزی ازش باقی نمانده است. شیوه رودکی در سرودن شعر مبنی بر  سادگی معنی و روانی لفظ است به هیچ وجه این شاعر به دنبال صنعت‌پردازی و ایجاد صحنه‌های غریب و نادر نیست.

 رودکی به دنبال صنعت و تکلف نرفته و سعی کرده با نگاه ژرفی که به پدیده‌های هستی داشته و با بهره گرفتن از قدرت تصور خود، مضامین باریک و لطیفی خلق کند و مناظر طبیعی را به زیباترین شکل توصیف کند  و تلاش کرده در آفرینش تصویرهای شاعرانه و بدیع  زبانی فصیح داشته باشد.

جمله‌های کوتاه و فعل‌های بسیط دارد و گاهی اوقات به تکرار برخی از اجزای جمله پرداخته که بسیار به محاوره نزدیک و فهم شعرش را آسان کرده  و سعی کرده معانی باریک و خیالات لطیف را با استفاده از این شیوه به خواننده منتقل کند. شاعر به دنبال صنعت و تکلف نیست و به خاطر همین هنر شاعری خود را فدای لفظ‌پردازی و صنعتگری نکرده است.

دیار آفتاب، چرا از رودکی به عنوان  نماینده تمام عیار شعر فارسی یاد می‌شود؟

 رودکی را می‌توان نماینده تمام عیار شعر فارسی در دوره سامانی دانست و اگر به بررسی وزن شعر رودکی بپردازیم متوجه می‌شویم که بعضی از وزن‌ها را نخستین بار رودکی در شعر فارسی وارد کرده است. شاید بتوانیم بگوییم در ایران بعد از اسلام کامل‌ترین مجموعه اوزان عروضی فارسی برای نخستین بار در شعر رودکی آمده است و موسیقی‌دانی رودکی و استفاده‌ از مصطلحات موسیقایی در تنوع وزن‌های عروضیش بی‌تاثیر نبوده است.

 نکته پایانی که لازم می‌دانم درباره رودکی عرض کنم این است که با اینکه بخش زیادی از آثار این شاعر در طول روزگار از بین رفته اما در حافظه ادبی مردم حضور دارد و شاعران بسیاری خود را شاگرد رودکی شمردند از جمله این شاعران، کسانی مثل فرخی، عنصری، فردوسی، مسعودسعد و کسایی؛ این شاعران، شاعرانی بودند که خود را شاگرد رودکی دانستند و حتی شاعری مثل ناصر خسرو هم برای شعر رودکی ارزش بسیار والایی قائل بود.

انتهای خبر/