نهادهای نظارتی نسبت به قصه و محتوا بی‌توجهند

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «دیار آفتاب» به نقل از شبکه اطلاع رسانی راه دانا، داوود طالقانی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه در حوزه علوم اجتماعی با اشاره به سریال آبان که چندی است از شبکه نمایش خانگی در حال پخش است، عنوان کرد: معمولا منتقدین در مواجهه با سینما، چندین دیدگاه مختلف دارند، نخست اینکه سینما یا به طور کل هنر، آینه جامعه است و به صورت عینی همان چیزی که در درون جامعه رخ میدهد را بازتاب میدهد، عده‌ای این نظریه را رد می‌کنند به این خاطر که لزوماً سینما یا هنر نمی‌تواند تمام واقعیت‌های جامعه را حمل کند و اساساً چنین رسالتی هم برایش تعریف نشده، در مقابل این نظریه، نظریه دیگری مطرح است، اینکه معمولا سینما یا هنر یک برساختی از واقعیت‌های جامعه را نشان میدهد، شمایل یا نشانه‌هایی از واقعیت‌های اجتماعی را می‌گیرند و به شیوه‌های گوناگون اشاعه میدهند.

وی افزود: این نظریه بیشتر مورد اقبال واقع شده به این خاطر که مالکیت رسانه‌ها، غرایز هنرمندان و زیرساختی که در حوزه صنایع فرهنگی وجود دارد دست به دست هم میدهند که یک انحراف از واقعیت یا برساختی از واقعیت رخ بدهد. بنابراین هنر و به این معنا سینما، تبدیل میشود به یک آینه کج و معوج. یعنی یک آینه که تصاویر شکسته یا برساخته از واقعیت را نشان میدهد.

وی با اشاره به اینکه سریال آبان را هم در اصل باید با چنین ملاحظاتی ببینیم، گفت: سریال آبان لزوماً تمام واقعیت‌های زندگی زناشویی، طلاق، روابط احساسی و عاطفی جوانان را نشان نمیدهد و لزوماً منطبق بر واقعیت‌های کف خیابان و جامعه نیست، اما برخی از مسائل، دغدغه‌ها یا مشکلات مبتلا به که نسل‌های جدید با آن سروکار دارند را مورد پرداخت قرار داده و نمی‌تواند این را انکار کند که طلاق یکی از مهمترین مسائل و از مهمترین آسیب‌های اجتماعی جامعه ماست، یا روابط چند جانبه یا خارج از چهارچوب خانواده‌ها، در حال حاضر برای جوانان تبدیل به یک صورت مسئله شده و کسی نمیتواند آن را انکار کند.

این پژوهشگر اجتماعی عنوان کرد: سریال آبان هم دست گذاشته روی یکی از بخش‌های مهم جامعه و یکی از مهم‌ترین واقعیت‌های اجتماعی جامعه ما را به نمایش گذاشته، با این حال لزوماً منطبق بر خود واقعیت جامعه نیست و به شیوه و سلیقه و تمایل خود این کار را انجام میدهند.  

وی تصریح کرد: اینکه چگونه این واقعیت تلخ اجتماعی نمایش داده می‌شود، موضوع سر این نیست که ما در سریال آبان قرار است یک راه حل، راهگشایی یا یک الگوی مطلوب را ببینیم، البته توقعی هم نداریم از سریال آبان که چنین چیزی به ما ارائه بدهد، اما نکته قابل توجه این است که نه تنها چنین چیزی را نمی‌بینیم، بلکه یک شمایل سازی از زن قدرتمند احساسی و عاطفی خانواده مدار را در این سریال داریم، تاکید می‌کنم روی کلمه خانواده مدار چرا که این خانم آبان، در عین اینکه میخواهد در چارچوب خانواده باشد به دلیل مشکلات مالی که با آن مواجه می‌شود، از چارچوب خانواده بیرون میزند، در عین اینکه میخواهد به فرزندش آسیبی نرسد، اما از او دور می‌شود و دائما کار و خانواده او در یک تلاطمی قرار می‌گیرد. نقش اول این سریال خانم آبان، هم میخواهد زن قدرتمند باشد و هم می‌خواهد خانواده مدار باشد و این دو لزوماً با یکدیگر جمع نمیشوند، در سریال هم جمع نشدند.

طالقانی با بیان اینکه تمام چالش‌های اخلاقی و احساسی که در سریال در شخصیت آبان وجود دارد سر همین موضوع است، خاطرنشان کرد: شخصیت آبان دائماً در تلاش است تا تعادلی میان کار و خانواده ایجاد کند اما هنوز انتخاب نکرده که اولویت اصلی‌ش کار باشد یا خانواده و با این موضوع درگیر است و اینجا می‌توانیم ادعا کنیم که بسیار به واقعیت‌های جامعه نزدیک است، در حال حاضر بسیاری از بانوان با این مسئله مواجهند که اگر بخواهند نقش اجتماعی داشته باشند، در فضای شغلی پیشرفت کنند و بتوانند قدرت بیشتری کسب کنند، مجبور هستند از چهارچوب خانواده بیرون بزنند، بیشتر فضاهای شغلی در کشورما مردانه است و ممکن است چارچوب‌های هنجاری داشته باشد که اصلا در چارچوب‌های خانواده نگنجد، از طرفی اگر کسی بخواهد مادر خوبی باشد و نقش مادری را به درستی ایفا کند، از نقش اجتماعی او کاسته میشود و ممکن است در سلسله مراتب اداری در جایگاه پایین‌تری قرار بگیرد و یا اینکه نتواند در فضای شغلی مردانه دوام بیاورد، متاسفانه این پارادوکسی است که بازتابی از فضای جامعه و خانم هاست که در نهایت باید بین خانواده و شغلشان، یک سمت را بیشتر ترجیح بدهند، در سریال آبان هم اینگونه به نظر میرسد که خانم آبان در اکثر مواقع اولویت اولش شغل و جایگاه اجتماعی و حضور داشتن در سلسله مراتب مردانه است و یا تبعیت کردن از هنجارهایی که در چارچوب خانواده نمی‌گنجد؛ بنابراین مواجهه سریال آبان با مسائل اجتماعی را می‌توانیم در چنین چارچوبی ببینیم.

وی با اشاره به پیروی سریال‌های شبکه نمایش خانگی از الگوی جهان فیلم و سریال سازی افزود: ما میتوانیم در ژانر فیلم و سریال‌های درام یک زیر مجموعه‌ای را قرار بدهیم که موسوم شده به ژانر بی‌اخلاقی به معنای خروج از چهارچوب‌ها و ارزش‌های خانوادگی، یعنی فیلمی میتواند خانوادگی باشد یا داستان عاشقانه داشته باشد اما در عین حال از ارزش‌های خانوادگی رد شود و این ارزش‌ها را زیر پا بگذارد، به عنوان مثال در سریال‌های ترکیه‌ای که روابط باز دارند یا در دوره‌ای که سریال‌های کلمبیایی در شبکه‌های ماهواره‌ای پخش می‌شدند و اتفاقا در بین خانواده‌های ایرانی، مخاطب بسیارداشتند، اغلب فیلم‌های عاشقانه یا حتی خانوادگی در ژانر درام بودند که بعضا در تاریخ سینما و در میان سینمای جهان نیز جایگاه خیلی بالایی داشتند، اما قصه آن‌ها حول محور خروج از چهارچوب خانوادگی میگردید، سریال آبان هم از چنین الگویی تبعیت میکند، سریال میتواند خانوادگی و درام باشد یا درباره یک زن قدرتمند باشد اما با این حال از چارچوب‌ها و ارزش‌های خانواده، عبور کند، درواقع یک جریان اصلی از سینمای جهان چنین مسیری را دنبال میکند و جریان سازی میکند تا داستان‌های عاشقانه یا درامی که مبتنی بر خروج از خانواده و رد شدن از ارزش‌های خانواده هستند، ساخته و پرداخته شوند.

این فعال اجتماعی در خصوص نقش دستگاه‌های ناظردر این زمینه بیان کرد: دستگاه‌های ناظر یا سیاستگذار ما به این مسئله توجه نمی‌کنند که به چه داستان و روایت‌هایی مجوز میدهند و یا فیلم‌ها را باید از این حیث بازبینی کنند، که آیا نقش خانواده در آن تقویت و تثبیت و حفظ میشه یا خیر.

وی با اشاره به حواشی سریال تاسیان گفت: چندی پیش در نزاعی که در خصوص سریال تاسیان پیش آمد و حواشی که برای این سریال ایجاد شد، نهادهای نظارتی، رسانه‌ها و مردم به مسائل ظاهری مانند تار مو و پوشش خانم‌ها در سریال اشاره داشتند، به این معنی که سیاست گذاران، نهادها نظارتی و حتی نهادی که قرار است بازبینی و سانسور انجام بدهد، بیشتر توجه و تمرکزشان روی مسائلی از جمله پوشش و ظاهر خانم هاست و نسبت به محتوا و قصه و آثاری که میتواند روی مردم داشته باشد، بی‌توجه هستند. در حالی که باید توجه کنند که یک برنامه و سریال پرمخاطب، آیا نقش خانواده را تقویت میکند یا بالعکس نهاد خانواده را نادیده می‌گیرد و از آن عبور میکند، به نظر میرسد اگرنقش خانواده را بخواهیم بررسی کنیم، کماکان سریال تاسیان در بطن قصه خود جایگاه خانواده را حفظ کرده اما سریال آبان از خانواده عبور میکند و بارها هم این عبور در سریال اتفاق افتاده، اما نهاد ناظر یا سیاست گذار که متاسفانه ظاهربین است توجهی به این موضوع ندارد.

طالقانی خاطرنشان کرد: یکی از مسائلی که باعث می‌شود یک اثر هنری یا رسانه‌ای پرداخت یا نمایش خاصی از مسائل اجتماعی داشته باشد، وابستگی آن به مالکیت رسانه است، به این مفهوم که کسی که هزینه ساخت چنین برنامه‌ای را تامین میکند تصمیم میگیرد که قصه چطور پرداخت و روایت شود، در خصوص سریال آبان، منظور نویسنده و کارگردان اثر نیست، بلکه بحث سر این است که مالکیت رسانه دروازه بانی کرده که چه سریالی پخش شود. چگونه یک ایده داستانی مورد پرداخت قرار بگیرد.

وی در پایان گفت: ما اگر بخواهیم در جایگاه شهروندی مطالبه داشته باشیم، باید سوال کنیم که سرمایه‌گذار یا اقتصاد سیاسی پشت این پلتفرم‌ها و تولید کننده‌های سریال‌ها چه کسانی هستند؟ ما هنوز نمیدانیم که این پلتفرم‌های نوظهور از کجا آمده‌اند، منبع درآمد آن‌ها از کجاست و یا هزینه تولید چنین آثاری چگونه تامین می‌شود، متاسفانه در جایگاه شهروندی مخاطب این سریال‌ها نادیده گرفته می‌شوند، این پلتفرم‌ها اگر احترامی برای مخاطب قائل هستند باید توضیح بدهند درباره اقتصادی که منجر به تولید چنین آثاری می‌شود. ما در بحث اقتصاد این پلتفرم‌ها بارها و بارها شاهد حواشی بودیم از زمان قهوه تلخ و سریال شهرزاد تا اکنون، بارها نام اشخاص یا مجموعه‌هایی را شنیدیم که در حمایت و سرمایه گذاری تولید یک سریال دچار مسائلی از جمله دستگیری و فرار و خروج از کشور شدند.

انتهای خبر/